Wszyscy rodzice pragną, by ich dziecko miało piękny, równy i biały uśmiech, z którym w przyszłości podbije świat. I to właśnie na ich barkach spoczywa odpowiedzialność za prawidłowy rozwój jamy ustnej malucha, bo krzywe zęby nie tylko źle wyglądają, ale przede wszystkim mogą mieć negatywny wpływ na prawidłowe oddychanie, połykanie i artykułowanie głosek, a także na ogólny stan uzębienia!

Czym jest wada zgryzu?

Wadą zgryzu nazywa się zaburzenie budowy i czynności narządów jamy ustnej. Zasięg takich zaburzeń może być różny – niekiedy dotyczy tylko zębów, czasem rozciąga się na całe łuki zębowe i ich relacje, a w innych przypadkach obejmuje nawet zmianę pozycji żuchwy, co może powodować asymetrię twarzy! Wszelkie nieprawidłowości mogą zaburzać naturalne czynności takie jak oddychanie, jedzenie (odcinanie kęsów i ich żucie) oraz mówienie. Mogą one również wpływać negatywnie na ogólną kondycję zębów, przyzębia oraz stawów skroniowo-żuchwowych. Wady zgryzu mogą odbijać się także na stanie psychicznym, w końcu dziecko musi poradzić sobie ze swoim nieco odmiennym wyglądem. O tym, że problem wad zgryzu jest poważny, świadczą statystyki – szacuje się, że w Polsce aż 43-80% dzieci między 7. a 18. rokiem życia zmaga się z wadą zgryzu. 

Wady zgryzu wrodzone i nabyte

Kiedy powstają wady zgryzu? Wydaje się oczywiste, że po urodzeniu, w końcu ząbki u małego człowieka wyrzynają się dopiero około 4-6. miesiąca życia (o ząbkowaniu więcej przeczytasz tu). Nic bardziej mylnego! Wady zgryzu mogą być bowiem wrodzone, co oznacza, że rozwijają się już w życiu płodowym. Podłożem zaburzeń powstających w czasie, gdy dziecko jest jeszcze w brzuchu mamy, mogą być czynniki genetyczne – tak, krzywe zęby można dostać w spadku po dziadku! Drugą przyczyną wad wrodzonych jest ekspozycja na pewne czynniki zewnętrze, np. niektóre leki i witaminy. Przeważająca część wad zgryzu to jednak wady nabyte, czyli takie, które powstają już po urodzeniu, zwykle we wczesnym dzieciństwie. Do najczęstszych przyczyn rozwoju tego typu wad zalicza się nieprawidłowe układanie dziecka do snu, błędną technikę karmienia piersią, nadmierne ssanie smoczka, kciuka, warg, policzków, ciągłe nadgryzanie przedmiotów, oddychanie przez usta, zgrzytanie zębami, zbyt wczesną utratę mleczaków oraz poród kleszczowy, twarzyczkowy.

Czy wad zgryzu da się uniknąć?

Podejmując odpowiednie działania, można zminimalizować, a nawet zlikwidować ryzyko powstania niektórych wad zgryzu. Aby zapobiec części wad wrodzonych, przyszłe mamy powinny starannie „prześwietlać” preparaty, które przyjmują, może się bowiem okazać, że ulubione witaminy źle wpływają na uzębienie brzdąca. Właściwa profilaktyka zaczyna się jednak dopiero po narodzinach dziecka! Młodzi rodzice muszą zwracać uwagę na to, by dziecko podczas spania na boku miało główkę i szyję nieco wyżej względem reszty ciała. Równie ważne jest umiejętne karmienie piersią i butelką – powinny być one podawane maluchowi pod kątem 45st. (karmienie dziecka leżącego płasko sprzyja tyłozgryzowi)! Rodzice powinni także pilnować, by szkrab nie ssał nieustannie palca lub smoczka oraz nie obgryzał kredek i ołówków. Część profilaktyki stanowią także… urozmaicone posiłki, które wymagają żucia i gryzienia. Te czynności są bardzo ważne dla prawidłowego rozwoju narządów jamy ustnej! Warto również pamiętać o właściwej higienie zębów, także tych mlecznych!

Rodzaje wad zgryzu

Wady zgryzu są klasyfikowane według różnych kryteriów, np. ułożenia zębów górnych w stosunku do zębów dolnych. Mówi się wówczas o zgryzie otwartym, głębokim, krzyżowym, przewieszonym oraz o przodozgryzie i tyłozgryzie.

• zgryz otwarty to zaburzenie polegające na tym, że zęby górne całkowicie lub częściowo nie kontaktują się z zębami dolnymi. Ta wada utrudnia odgryzanie kęsów i żucie oraz wymowę niektórych głosek (szczególnie: t, d, s, z, dz, c, n, ł), co jest związane ze zmianami w budowie jamy ustnej takimi jak: niedorozwój szczęki, wydłużenie dolnego odcinka twarzy, gotyckie podniebienie, powiększony kąt żuchwy, a także obniżone napięcie mięśni warg, wyrazowych, żujących oraz mięśni języka.

• zgryz głęboki objawia się tym, że zęby górne zakrywają ponad 2/3 wysokości zębów dolnych. Konsekwencją schowania się zębów dolnych za górnymi jest skrócenie dolnego odcinka twarzy, a nierzadko również ścieranie zębów siecznych oraz choroby zębów i przyzębia. Zgryz głęboki zaburza także prawidłową wymowę głosek dentalizowanych (s, z, c, dz; sz, ż, cz, dż; ś, ź, ć, dź), co jest związane z brakiem tarcia powietrza o brzegi siekaczy.

• zgryz krzyżowy polega na tym, że zęby dolne zachodzą na zęby górne w całym łuku zębowym lub na jego odcinkach.

• zgryz przewieszony jest rozpoznawany, gdy w zwarciu powierzchnie podniebienne zębów bocznych (trzonowych i przedtrzonowych) górnych kontaktują się z powierzchniami policzkowymi zębów dolnych.

• przodozgryz przejawia się tym, że przednie zęby dolne „wychodzą” przed zęby górne, co sprawia, że twarz zyskuje agresywny wyraz. Przodozgryz sprzyja nieprawidłowemu wymawianiu głosek dentalizowanych.

• tyłozgryz to najpopularniejsza wada zgryzu, która polega na tym, że zęby dolne są cofnięte w stosunku do zębów górnych. Konsekwencją jest cofnięcie bródki i opadanie kącików ust. Dzieci z tyłozgryzem wypowiadają głoski s, c, z w sposób bardzo zbliżony do głosek ś, ć, ź.

Oprócz powyższych wad wyróżnia się również stłoczenia i zęby odseparowane:

• stłoczenia występują wtedy, gdy zęby są zbyt duże względem wyrostków zębodołowych, co sprawia, że wyrzynają się w niewłaściwych pozycjach – np. rosną pod kątem lub od strony przedsionka.

• zęby odseparowane powstają, gdy zęby mają zbyt dużo miejsca. Ten rodzaj wady łatwo rozpoznać po charakterystycznych szparach między zębami.

Kiedy pójść się do ortodonty?

Do stomatologa lub ortodonty warto wybrać się po raz pierwszy, gdy dziecko ma około 3 lat i dysponuje już pięknym uśmiechem. Tak młody wiek to idealna pora na „przegląd techniczny”. Doświadczony specjalista zauważy pierwsze sygnały, że ząbki mogą w przyszłości rosnąć nieprawidłowo. Kolejną wizytę można odłożyć na kilka lat aż do czasu, gdy u dziecka część mleczaków zostanie zastąpiona przez zęby stałe (zwykle między 7. a 9. rokiem życia). Termin następnej zalecanej wizyty u ortodonty przypada około 10.-12. roku życia. To najlepsza pora na rozpoczęcie leczenia – dziecko jest już na tyle duże, że rozumie potrzebę noszenia aparatu.

Aparat na zęby

Wady zgryzu koryguje się za pomocą specjalnych aparatów ortodontycznych. Leczenie jest żmudne, nierzadko kosztowne, jednak rezultaty są spektakularne! Zasadniczo w stomatologii estetycznej stosuje się dwa typy aparatów – aparaty ruchome i aparaty stałe. Te pierwsze zwykle polecane są dla młodszych pacjentów, ponieważ nie wymagają tak żelaznej dyscypliny. Aparaty ruchome można nosić w ciągu dnia lub w nocy, a efekty leczenia są tym lepsze, im dłużej stosowany jest aparat. Z kolei aparaty stałe są bardziej wymagające – nie można ich usunąć, dlatego niezwykle ważna jest higiena jamy ustnej. Nieregularne mycie zębów lub dopuszczenie do pozostania resztek posiłku między aparatem i zębami to najprostszy przepis na dziury w zębach. Należy pamiętać, że leczenie ortodontyczne jest obarczone ryzykiem powikłań takich jak: próchnica zębów, podrażnienie jamy ustnej i dziąseł, dyskomfort, trudności w mówieniu lub żuciu.

Za powstawanie wad zgryzu odpowiada co najmniej kilka czynników. Warto więc przedsięwziąć odpowiednie kroki, stosować się do kilku prostych zasad, odwiedzać stomatologa lub ortodontę, by znacznie zredukować prawdopodobieństwo wystąpienia zaburzeń w budowie lub czynności narządów jamy ustnej i ich dalszych konsekwencji.