Celiakia jest autoimmunologiczną chorobą o podłożu genetycznym rozpoznawaną u około 1-2% populacji. Może się ujawnić u niemowląt i dzieci lub znacznie później. Nieleczona choroba trzewna prowadzi do poważnych powikłań, dlatego rodzice powinni być wyczuleni na wszelkie nieprawidłowe reakcje dziecka po zjedzeniu produktów z glutenem. Jakie są objawy celiakii u dzieci? Co oznacza celiakia u dziecka?

Celiakia u dzieci – czym jest?

Celiakia, inaczej choroba trzewna, bardzo często mylona jest z alergią na gluten, jednak nie są to tożsame pojęcia! Alergia na gluten ma inny mechanizm i występuje zdecydowanie częściej niż celiakia, ta według szacunków dotyka około 1-2% populacji. Celiakia jest uwarunkowanym genetycznie autoimmunologicznym schorzeniem jelita cienkiego związanym z całkowitą i trwałą nietolerancją glutenu. Mechanizm rozwoju celiakii nie został całkowicie poznany, jednak wiadome jest, że na ujawnienie się choroby wpływ mogą mieć czynniki środowiskowe, emocjonalne i fizyczne. Jej przebieg może być zróżnicowany, co nierzadko sprawia trudności w diagnostyce, objawy celiakii nie są specyficzne, nie dotyczą wyłącznie układu pokarmowego, ponadto mogą wystąpić nagle lub pojawiać się stopniowo.

Czym właściwie jest gluten? Jest to białko występujące w zbożach, m.in. w pszenicy, życie, jęczmieniu oraz produktach, które zostały wyprodukowane z ich udziałem (gluten w śladowych ilościach może znajdować się w wielu produktach spożywczych, lekach i suplementach diety). U osób z celiakią gluten jest czynnikiem toksycznym, w wyniku ekspozycji na ten składnik dochodzi do silnej reakcji układu odpornościowego, produkowane przez niego przeciwciała zaczynają atakować błonę śluzową jelita (następuje tzw. autoagresja) i rozwija się przewlekły stan zapalny. Stopniowo uszkadzane są kosmyki jelita cienkiego i wypustki błony śluzowej, z czasem dochodzi do ich zaniku, w efekcie czego zaburzone zostaje wchłanianie składników odżywczych z jedzenia. Niezdiagnozowana i nieleczona celiakia u niemowląt i dzieci może prowadzić do niedoborów pokarmowych i niedożywienia.

Kiedy mogą pojawić się objawy celiakii u dzieci? Właściwie w każdym wieku, dolegliwości można zaobserwować w okresie kilku tygodni lub nawet kilku lat od pierwszej ekspozycji na gluten (zwykle między 2. a 4. rokiem życia). Należy wiedzieć, że z celiakii się nie wyrasta, nietolerancja glutenu u dzieci oznacza, że do końca życia trzeba restrykcyjnie stosować dietę bezglutenową. Ponadto zdarza się, że wraz z celiakią współwystępują inne poważne choroby autoimmunologiczne, m.in. łuszczyca, reumatoidalne zapalenie stawów, choroba Hashimoto, cukrzyca typu 1. Co istotne, ryzyko celiakii jest wyższe u dzieci z zespołem Turnera, zespołem Williamsa i zespołem Downa.

Objawy celiakii u dzieci

Celiakia u dzieci nie zawsze jest łatwa do zdiagnozowania, nie zawsze bowiem występuje w swojej pełnoobjawowej postaci, czyli z charakterystycznymi dolegliwościami ze strony układu pokarmowego – silnymi bólami brzucha i wzdęciami, gwałtownymi biegunkami, cuchnącymi stolcami, a także z zaburzeniem wchłaniania witamin i substancji odżywczych, spowolnieniem lub wręcz zatrzymaniem wzrostu dziecka! Mniej specyficzne objawy celiakii u dzieci to m.in. nawracające afty w ustach, nasilona próchnica zębów, niedokrwistość, bóle stawów i mięśni, objawy skórne (suchość i szorstkość skóry, wysypka, opryszczkowate zapalenie skóry – tzw. choroba Duhringa), osłabienie mięśni, zmniejszenie się gęstości mineralnej kości (osteopatia), patologiczne złamania kostne, zaburzenia koordynacji ruchowej, padaczka, neuropatia, opóźniony rozwój mowy, opóźniony rozwój emocjonalny, zaburzenia nastroju obejmujące zarówno objawy depresji, jak i nadpobudliwości, trudności w koncentracji i nauce, opóźnienie dojrzewania płciowego, zaburzenie lub zatrzymanie miesiączkowania u dziewcząt. Występowanie takich objawów wcale nie wskazuje na celiakię u dziecka, dlatego w wielu przypadkach rozpoznanie choroby trzewnej trwa latami.

Celiakia u niemowląt najczęściej manifestuje się w postaci bólów brzucha, biegunek i wymiotów, przy czym są to dolegliwości tak normalne dla tego wieku, że nie łączy się ich z możliwością wystąpienia u malucha celiakii. U starszych dzieci można natomiast zaobserwować, że „odstają” wyglądem od rówieśników, są niższe, chudsze, a równocześnie mają wyraźnie wzdęty brzuch, mają szczupłe kończyny, opuszczone ramiona oraz bladą skórę.

Diagnostyka celiakii u dzieci

Wszelkie niepokojące dolegliwości występujące u dzieci należy zawsze konsultować z pediatrą. Jeśli zaobserwowane zostaną jakiekolwiek objawy mogące sugerować, że to celiakia u dziecka, należy zgłosić się do lekarza po skierowanie do gastrologa. Diagnostyka celiakii u dzieci zwykle obejmuje oznaczenie stężenia immunoglobuliny A (IgA) oraz specyficznych przeciwciał z krwi – przeciwko endomysium mięśni gładkich (EmA), transglutaminazie tkankowej (tTG), deamidowanej gliadynie (DGP). Dodatkowo lekarz może zlecić badania genetyczne (HLA-DQ2/DQ8), przy czym należy pamiętać, że dodatni wynik nie jest rozstrzygający, nie u każdego z charakterystycznym układem genów wystąpią objawy celiakii.

Ostatecznym potwierdzeniem diagnozy jest biopsja jelita cienkiego, której wynik wskazuje na zanik kosmyków jelita cienkiego! W trakcie procesu diagnostycznego wykonywanych jest także wiele badań pomocniczych, m.in. oznaczenia innych przeciwciał, morfologia krwi, badanie aktywności enzymów wątrobowych, a także badania na oznaczenie poziomu żelaza, wapnia, fosforu, kwasu foliowego i witamin (m.in. B12, D), które pozwalają wykryć ewentualne niedobory, czyli skutki celiakii.

Rodzice, którzy podejrzewają objawy celiakii u dzieci, nie powinni samodzielnie wprowadzać żadnej diety eliminacyjnej bez wcześniejszej konsultacji z lekarzem i bez przeprowadzenia odpowiedniej diagnostyki. Ma to duże znaczenie między innymi dlatego, że wykluczenie z diety tego białka może zafałszować wyniki badań, tym samym nietolerancja glutenu u dzieci nie zostanie prawidłowo rozpoznana.

Dieta w celiakii u dzieci

Ze względu na charakter choroby, jaką jest celiakia u dzieci, maluch musi zostać objęty kompleksową opieką – pediatryczną i gastrologiczną, poza tym należy korzystać z wizyt u dietetyka i psychologa. Leczenie celiakii u dziecka w całości opiera się na ścisłym utrzymywaniu diety bezglutenowej. Nawet minimalna zawartość glutenu w posiłku może nasilać objawy i powodować uszkodzenie jelita cienkiego. Dieta bezglutenowa to nie jest jedyne zalecenie, często równocześnie wymagane jest wykluczenie laktozy i fruktozy. Z tego też powodu tak istotne jest, aby celiakia u dziecka była leczona z udziałem dietetyka. Przy konieczności wyeliminowania tak wielu produktów z diety, bardzo łatwo o niedobory, specjalista nauczy, jak przygotowywać posiłki i pomoże układać zbilansowane i zróżnicowane menu. Należy jednak pamiętać, że konieczne może być także wprowadzenie odpowiedniej suplementacji.

Życie z celiakią jest ciężkie nie tylko dla chorego dziecka, ale i dla całej rodziny, stąd też wsparcie psychologiczne jest tak potrzebne. Ograniczenia związane z rozpoznaniem celiakii u dziecka są ogromne, dieta bezglutenowa sama w sobie jest trudna do utrzymania, a w przypadku choroby trzewnej, gluten musi być całkowicie wyeliminowany, co oznacza, że można stosować wyłącznie certyfikowane produkty bezglutenowe oraz produkty naturalnie wolne od glutenu (np. nabiał, mięso, ryby, jaja, warzywa, owoce), ponadto należy zachowywać ostrożność podczas przygotowywania posiłków, aby nie zanieczyścić ich glutenem, np. nie można jednocześnie używać tych samych naczyń, desek, sztućców i noży. Zaleca się także przechowywać osobno żywność bezglutenową.

Odpowiednio wcześnie zdiagnozowana celiakia u dzieci pozwala na rozpoczęcie leczenia. Warto podkreślić, że w ich przypadku pozytywne efekty wprowadzenia diety bezglutenowej są dużo szybciej widoczne, gdyż proces regeneracji i odbudowy jelit przebiega u nich sprawniej niż u osoby dorosłej. Równocześnie zminimalizowane jest ryzyko poważnych powikłań. Jeśli natomiast leczenie celiakii u dziecka nie zostanie podjęte, trzeba się liczyć z takimi komplikacjami jak: zaburzenia wzrostu, opóźnienie rozwoju psychicznego, niedokrwistość, osteoporoza, tężyczka, problemy z płodnością, zwiększone ryzyko nowotworów gardła, przełyku i jelita cienkiego.

Autor: Ewa Krulicka – Blogerka z wieloletnim doświadczeniem, z wykształcenia magister kulturoznawstwa.
Redaktor blogów oraz dużych serwisów o zdrowiu jak i-apteka.pl. Zainteresowania: zdrowie, uroda, naturalne metody leczenia.