Ospa wietrzna jest wirusową chorobą zakaźną, na którą najbardziej narażone są dzieci. Rocznie notuje się nawet 200 tysięcy przypadków. Choć jest bardzo zakaźna, jej przebieg jest zwykle dość łagodny, co nie oznacza jednak, że można ją zbagatelizować. Lista powikłań jest długa i obejmuje także poważne dolegliwości. Jak wyglądają objawy ospy u dzieci? Jak leczyć ospę?

Ospa wietrzna – przyczyny

Ospa u dziecka wywoływana jest przez wirus ospy wietrznej i półpaśca – herpeswirus VZV (Varicella Zoster Virus). Patogen przenoszony jest drogą kropelkową i powietrzną – z wiatrem wirus może przenosić się na odległość nawet kilkudziesięciu metrów, stąd też ospę nazywa się wietrzną lub wiatrówką. Największe ryzyko zachorowania występuje u dzieci między 2. a 14. rokiem życia. Nieco rzadziej pojawia się ospa u niemowlaka. Wirus atakuje w okresie od marca do maja, choć coraz częściej zdarza się, że ospa pojawia się kilka razy w roku. Ospa u dziecka rozwija się w wyniku zakażenia przez kontakt z osobą, która jest chora na ospę lub półpasiec. Do zakażenia dochodzi przez wydzieliny z górnych dróg oddechowych lub przez bezpośredni kontakt z płynem pęcherzykowym ze zmian skórnych.

Ospa u dziecka charakteryzuje się bardzo długim okresem inkubacji, co oznacza, że zanim da o sobie znać, długo rozwija się w organizmie malucha. Objawy ospy u dzieci pojawiają się zazwyczaj dopiero po 2-3 tygodniach od zakażenia. Jak już zostało wspomniane, ospa wietrzna u dzieci jest bardzo zakaźna. Chorzy stanowią zagrożenie dla innych przez długi czas, przy czym ospa najbardziej zakaźna jest na dzień lub dwa przed wystąpieniem charakterystycznej wysypki, czyli przed ujawnieniem się choroby. Jest to jeden z powodów, dla którego ospa wietrzna u dzieci rozprzestrzenia się tak szybko! Dziecko stanowi źródło zakażenia aż do momentu, gdy strupki odpadną.

Ryzyko zachorowania u osób, które nie miały wcześniej ospy i nie są zaszczepione, po kontakcie z zakażonym jest naprawdę bardzo duże. Jednak największe zagrożenie kontakt z osobą chorą niesie dla dzieci z niedoborem odporności, z chorobą nowotworową (głównie białaczką) i z chorobami przewlekłymi, które wymagają podawania immunosupresantów. Ospa wietrzna u dzieci z tej grupy ma często bardzo ciężki przebieg. Choć trzeba przyznać, że nie ma reguły, kto, w jaki sposób przechoruje ospę. Na szczęście przejście choroby zapewnia odporność na całe życie, jednakże wirus ospy (podobnie jak opryszczki) pozostaje w organizmie już na zawsze, „ukrywając się” w zwojach nerwowych. W sprzyjających warunkach (przy obniżonej odporności) wirus może się aktywować pod postacią półpaśca.

Ospa: objawy u dziecka

Zwykle objawy ospy u dzieci są raczej łagodne. W początkowej fazie pojawiają się dolegliwości przypominające przeziębienie lub grypę. Dwa dni przed wystąpieniem wysypki rośnie gorączka (nawet do 40st. C), dziecko może odczuwać ból głowy, brak apetytu i ogólne osłabienie. Następnie pojawia się najbardziej charakterystyczny objaw ospy, czyli wysypka! Wiatrówkę po pojawieniu się zmian skórnych łatwo rozpoznać – na ciele widoczne są setki pęcherzyków. Jeśli jednak są jakiekolwiek wątpliwości, jak wygląda ospa u dziecka, zdjęcia dostępne w internecie szybko je rozwieją!

Wysypka w przebiegu ospy nie jest jednorodna – początkowo zmiany skórne mają postać różowych plamek, które z czasem przekształcają się w grudki. Następnie na grudkach pojawiają się wypełnione płynem surowiczym pęcherzyki, które stopniowo usychają, a na ich miejscu pojawiają się strupki. Strupki zwykle w ciągu tygodnia samoistnie odpadają. Warto podkreślić, że w tym samym momencie na ciele mogą pojawiać się zmiany skórne we wszystkich stadiach. Wysypka obejmuje całe ciało – początkowo głównie tułów, następnie rozprzestrzenia się na twarz (policzki, czasem okolice ust i oczu, jamę ustną), ramiona, uda, okolice zewnętrznych narządów płciowych i owłosioną skórę głowy. Zmianom skórnym zawsze towarzyszy bardzo silny świąd.

Ospa wietrzna u dzieci – leczenie

W przypadku zaobserwowania objawów ospy lub podejrzenia tej choroby należy zgłosić się do lekarza w celu wykluczenia innych schorzeń i potwierdzenia diagnozy. Jako choroba wirusowa ospa wietrzna u dzieci nie wymaga stosowania antybiotyków. Maluchom nie podaje się także leków przeciwwirusowych (acyklowir stosuje się tylko w ciężkim przebiegu ospy u młodzieży powyżej 12. roku życia). Najczęściej lekarz zaleca leki obniżające temperaturę (paracetamol), prawidłowe nawadnianie malucha i odpoczynek! Bardzo ważne jest, aby zapamiętać, że przy ospie ze względu na ryzyko rozwoju zespołu Reye’a nie podaje się dzieciom aspiryny!

Jak zatem postępować, gdy pojawia się ospa wietrzna u dzieci? Leczenie skupia się przede wszystkim na łagodzeniu swędzenia i pilnowaniu, żeby dziecko się nie drapało. Nie jest to łatwe, gdyż świąd jest bardzo dotkliwy, a drapanie przynosi mu chwilową ulgę. Ale drapać zmian nie wolno! Rozdrapywanie pęcherzyków może prowadzić do nadkażenia bakteryjnego i do powstawania nieestetycznych blizn. Jak łagodzić swędzenie i ograniczać drapanie? Należy zacząć od najprostszego rozwiązania, czyli obcięcia dziecku paznokci, ponadto niemowlakom warto zakładać bawełniane rękawiczki. Trzeba także dbać o czystość rąk malucha! A czy dziecko chore na ospę można kąpać? Tak, codziennie! Ważne jest jednak, by kąpiel była krótka, a woda raczej chłodnawa – do wody warto dodać kilka kryształków nadmanganianu potasu, który działa odkażająco.

Jakie preparaty z apteki można stosować na zmiany skórne? Kiedyś powszechnie rekomendowane były płynne pudry, obecnie nie są one zalecane, gdyż mogą zwiększać ryzyko nadkażenia. Również gencjana nie jest polecana. Wprawdzie przyspiesza wysychanie pęcherzyków, jednak brudzi i może opóźniać dostrzeżenie nadkażeń bakteryjnych. Najbezpieczniejszym wyjściem wydaje się delikatne przecieranie zmian oktenidyną oraz stosowanie dostępnych bez recepty preparatów zmniejszających świąd (np. pianka PoxClin lub żel Virasoothe). Jeśli świąd jest wyjątkowo dokuczliwy, można poprosić lekarza o leki przeciwhistaminowe i uspokajające. Ospa u dziecka wymaga częstszych zmian piżamek i pościeli. Ze względu na fakt, że ciepło znacząco nasila świąd, należy także obniżyć temperaturę w mieszkaniu, zwłaszcza w nocy!

Ospa u dziecka a wychodzenie na dwór

Ile trwa ospa u dzieci? Zwykle ospa wietrzna u dzieci trwa dwa tygodnie, w tym czasie dziecko powinno pozostać w domu – nie należy go puszczać do żłobka, przedszkola, szkoły, aby nie zarażało innych. Rodzice powinni również pamiętać, że ospa u dziecka wyklucza wychodzenie na dwór! Bardzo ważne jest izolowanie chorych szczególnie od dzieci oraz osób dorosłych, które nie chorowały na ospę i są niezaszczepione. Jednak nie chodzi tylko o dobro innych, wyjście na dwór oznacza potencjalny kontakt z różnymi patogenami, a ospa u dziecka znacząco zwiększa jego podatność na infekcje.

Ospa u dziecka – powikłania

Choć ospa u dziecka raczej charakteryzuje się łagodnym przebiegiem, to nie można jej lekceważyć. W zależności od wariantu wirusa może on powodować mniej lub bardziej poważne powikłania, do których zalicza się: ropne zakażenie skóry, różę, ropowicę, zapalenie płuc, półpasiec, zapalenie jamy ustnej i gardła, zapalenie ucha środkowego, sepsę, powikłania neurologiczne – zapalenie móżdżku i opon mózgowo-rdzeniowych, zespół Guillaina i Barrego, porażenie nerwów czaszkowych.

Należy pamiętać, że ospa jest bardzo groźna dla kobiet w ciąży, gdyż może prowadzić do poważnych komplikacji u dziecka. Wrodzona ospa u niemowlaka może pojawić się, gdy matka przeszła ospę w I lub II trymestrze. Dziecko jest wówczas zagrożone wadami wrodzonymi obejmującymi zaćmę, zapalenie naczyniówki i siatkówki, zniekształcenia kończyn, a nawet dysfunkcje ośrodkowego układu nerwowego. Noworodki z ospą wrodzoną rodzą się z niską masą urodzeniową, można także zaobserwować u nich blizny na ciele.

Szczepienia przeciwko ospie

Dlaczego warto szczepić dzieci przeciwko ospie? Po zaszczepieniu dziecko zyskuje ochronę przed zachorowaniem i potencjalnie ciężkimi powikłaniami. Przeciwko ospie szczepi się szczepionką zawierającą żywy atenuowany wirus VZV, jej skuteczność szacuje się na 95-98% (dwie dawki). Szczepienie jest dostępne dla dzieci powyżej 9. miesiąca życia, przy czym zaleca się wykonywać je między 12. a 18. miesiącem życia – w odstępie minimum 6 tygodni. Warto wiedzieć, że szczepionka podana w ciągu 72 godzin od kontaktu z osobą chorą może zapobiec chorobie lub znacznie złagodzić jej przebieg.

Szczepienie na ospę nie jest obowiązkowe, ale zalecane. Koszt dwudawkowej szczepionki wynosi około 300zł, przy czym należy pamiętać, że w niektórych przypadkach jest ona bezpłatna. Kto może otrzymać szczepienie na ospę za darmo? Między innymi dzieci, które uczęszczają do żłobka, a także dzieci do 12. roku życia z upośledzoną odpornością, przebywające w domach dziecka lub placówkach pielęgnacyjno-opiekuńczych.

Ospa jest chorobą bardzo zakaźną, na szczęście w większości przypadków ma łagodny przebieg. Niestety ospa u dziecka może spowodować wystąpienie dość ciężkich powikłań. Z tego też względu rodzice powinni odpowiednio opiekować się chorym dzieckiem. Sposobem na uniknięcie problemów zdrowotnych związanych z ospą są szczepienia ochronne!

Autor: Ewa Krulicka