Odwodnienie organizmu to stan będący zagrożeniem dla zdrowia, a nawet życia człowieka. Ze względu na to, że ciało dziecka w dużo większym stopniu zbudowane jest z wody, odwodnienie u niemowląt jest poważnym i częstym problemem! Rodzice powinni więc widzieć, jak rozpoznawać objawy odwodnienia i jak mu przeciwdziałać!

Odwodnienie niemowlaka – przyczyny

Odwodnienie niemowlaka to stan, gdy dochodzi do nadmiernej utraty wody w organizmie, a w efekcie również do zaburzenia równowagi elektrolitowej. O odwodnieniu mówimy, gdy poziom wody i elektrolitów spada poniżej poziomu niezbędnego do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Dlaczego to właśnie niemowlęta i małe dzieci są szczególnie narażone na odwodnienie? Związane jest to z tym, że zapotrzebowanie na płyn u takich maluszków w przeliczeniu na kilogram masy ciała jest o wiele większe niż u dorosłego człowieka. Ciało niemowlaka jest także w dużo większym stopniu złożone z wody niż ciało osoby starszej (jest to nawet 80%), czyli już niewielka jej utrata grozi zaburzeniem licznych procesów i upośledzeniem pracy narządów.

Dodatkowo czynnikiem, który decyduje o szybszym odwadnianiu się organizmu dziecka, są niedojrzałe nerki (u dorosłych nerki w celu powstrzymania odwodnienia są w stanie zagęszczać mocz). Należy podkreślić, że objawy odwodnienia u noworodka i niemowlaka, są winą rodziców! Maluch nie potrafi samodzielnie zaspokoić pragnienia, to rodzic musi dbać o jego nawodnienie i to on musi obserwować, czy dziecko sygnalizuje chęć napicia się (np. „szuka” piersi) lub zdradza oznaki odwodnienia.

Główną przyczyną odwodnienia u dzieci jest zwykle ostry nieżyt żołądkowo-jelitowy (tzw. jelitówka), który objawia się biegunką, nudnościami i wymiotami. Dolegliwości te mogą mieć dość gwałtowny przebieg, dlatego pierwsze objawy odwodnienia u niemowlaka i małych dzieci mogą pojawić się już w ciągu kilku godzin i szybko się nasilają! Odwodnienie u niemowląt może być spowodowane m.in. wysoką gorączką, przewlekłymi biegunkami (np. wynikającymi z alergii pokarmowych), błędami w karmieniu, niedostateczną podażą płynów – zwłaszcza w upały, cukrzycą dziecka, chorobami nerek.

Objawy odwodnienia u niemowlaka

Charakterystyczne oznaki odwodnienia u niemowlaka to zmniejszona ilość moczu lub zastopowanie oddawania moczu – poznać to można po tym, że pieluszki dziecka są suche (objaw ten łatwo przeoczyć, gdy maluch ma biegunkę), a także płacz bez łez. Widoczne są suche śluzówki (przesuszone i popękane usta), sucha jama ustna (np. język) oraz zapadnięte oczy, można mieć wrażenie, że rysy twarzy malucha ulegają zaostrzeniu. Skóra traci napięcie – po uszczypnięciu skóra nie wraca na swoje miejsce. U niemowląt zaobserwować można także zapadnięte ciemiączko! Ponadto u dziecka występuje wzmożone pragnienie, maluch staje się apatyczny, rozdrażniony i senny, nie ma ochoty na zabawę. Przy znacznym odwodnieniu zauważalny jest także ubytek masy ciała.

Odwodnienie niemowlaka i małego dziecka może prowadzić do poważnych powikłań. Do tych najcięższych zalicza się zaburzenia świadomości, omdlenia, śpiączkę, co więcej, wskutek poważnych zaburzeń wodno-elektrolitowych może dojść nawet do śmierci dziecka! Dlatego też należy zachować maksymalną czujność, gdy maluszek zmaga się z długotrwałymi lub uporczywymi wymiotami lub biegunką!

Zgodnie z nasileniem występujących objawów rozróżnia się trzy stopnie odwodnienia u niemowląt: lekki (objawia się wzmożonym pragnieniem, rozdrażnieniem, suchością błon śluzowych oraz zmniejszoną ilością moczu i zmianą jego barwy na ciemnożółty), umiarkowany (wraz ze stopniem odwodnienia pragnienie się nasila, dodatkowo dochodzi przyspieszona akcja serca, płacz bez łez oraz wolno rozprostowujący się fałd skórny) i ciężki (skóra i błony śluzowe są wyraźnie suche, a gałki oczne i ciemiączko zapadnięte, dziecko wykazuje niechęć do picia, spada ciśnienie tętnicze, mogą pojawiać się drgawki, zaburzenia świadomości i przytomności – jest to stan zagrażający życiu).

Oznaki odwodnienia u niemowlaka – jak sobie z nimi radzić?

Po stwierdzeniu objawów odwodnienia w pierwszej kolejności należy zadbać o prawidłową podaż płynów lub możliwie jak najczęściej przystawiać dziecko do piersi, a także podawać dziecku doustne płyny nawadniające (często, małymi łyczkami lub łyżeczką). Odwodnienie u niemowląt i małych dzieci należy zawsze skonsultować z lekarzem pediatrą i to jak najszybciej. Jeśli przyczyną odwodnienia jest ciężka biegunka, wymioty lub wysoka gorączka, w dodatku stan dziecka szybko się pogarsza („przelewa się przez ręce”), należy bez zbędnej zwłoki udać się z nim do szpitala.

Podczas wizyty lekarz określi stopień zaburzeń wodno-elektrolitowych i zleci odpowiednie postępowanie. Lekkie odwodnienie niemowlaka nie wymaga hospitalizacji, zwykle polega na stosowaniu doustnych preparatów nawadniających. Poważniejsze stany (umiarkowane i ciężkie odwodnienie) leczy się w warunkach szpitalnych, gdzie maluch nawadniany jest dożylnie. Dożylnemu nawadnianiu poddaje się także dzieci, które odmawiają spożywania płynów. W przypadku ciężkiego odwodnienia konieczne jest monitorowanie czynności serca, ciśnienia tętniczego oraz ilości oddawanego moczu. Należy pamiętać, że oprócz działań mających na celu przywrócenie prawidłowego nawodnienia organizmu, równocześnie trzeba leczyć przyczynę odwodnienia, np. podawać dziecku leki przeciwwymiotne.

Odwodnienie u niemowląt pojawia się dość często, zwykle w lekkim, niezagrażającym życiu stopniu. Niemniej jednak rodzice powinni mieć świadomość, że stan ten ma tendencję do dość szybkiego pogarszania się. Doustne płyny nawadniające powinny więc obowiązkowo znaleźć się w domowej apteczce. Są to preparaty dostępne w aptece bez recepty (np. Orsalit, ElectroVit Baby, Dicodral 60, Acidolit). W składzie zawierają odpowiednio skomponowany pod względem ilościowym zestaw elektrolitów, dzięki czemu nawadniają znacznie lepiej niż woda (ważne, aby podawać je niewielkimi porcjami, gdy maluch wymiotuje, ma biegunkę lub gorączkę).

Odwodnieniu można zapobiegać, wystarczy na co dzień dbać o prawidłową podaż płynów. U niemowląt poniżej 6. miesiąca dzienne zapotrzebowanie na płyny realizuje się w całości, podając dziecku mleko (mleko matki, mleko modyfikowane). Po rozszerzeniu diety sprawdzą się w tym celu także zupy i inne płynne pokarmy, a także woda (najlepiej niskozmineralizowana, przegotowana) lub ziołowe herbatki i niesłodzone kompoty. Natomiast, gdy wystąpią czynniki zwiększające ryzyko odwodnienia (gorączka, wymioty, biegunka, upał), należy zwiększyć podaż płynów. Trzeba jednak pamiętać, że kolorowe napoje gazowane, słodzone soki oraz rosół nie nadają się do nawadniania organizmu! U niemowląt karmionych piersią, aby zrealizować większe zapotrzebowanie na płyny, należy przystawiać dziecko do piersi dużo częściej, ale na krótko – na początku karmienia mleko jest rzadsze i lepiej uzupełnia utraconą wodę.

Rodzice powinni wiedzieć, jak rozpoznaje się oznaki odwodnienia u niemowląt! To bardzo ważne, gdyż szybka reakcja pozwoli zminimalizować skutki niedoboru wody i elektrolitów w organizmie dziecka!

Autor: Ewa Krulicka – Blogerka z wieloletnim doświadczeniem, z wykształcenia magister kulturoznawstwa.
Redaktor blogów oraz dużych serwisów o zdrowiu jak i-apteka.pl. Zainteresowania: zdrowie, uroda, naturalne metody leczenia.