Odwodnienie organizmu to bardzo poważny stan, który może skutkować niebezpiecznymi dla zdrowia konsekwencjami, w skrajnych przypadkach może nawet spowodować śmierć. Równocześnie im mniejszy organizm, tym objawy są intensywniejsze, a skutki niedostatków wody w organizmie zdecydowanie groźniejsze. Jak zatem rozpoznawać objawy odwodnienia u niemowląt i dzieci? Jak im zapobiegać? Kiedy wystarczą domowe sposoby na nawodnienie organizmu, a kiedy konieczna będzie wizyta w szpitalu?

Przyczyny odwodnienia dziecka

O odwodnieniu mówimy wówczas, gdy mamy do czynienia z nadmierną utratą wody oraz elektrolitów (soli mineralnych: potasu, magnezu, wapnia, sodu). Może ono również nastąpić w sytuacjach niedostatecznej podaży płynów. Kiedy najczęściej dochodzi do odwodnienia? Zwykle jest ono utożsamiane z wymiotami i biegunką, szczególnie w przebiegu jelitówki lub grypy żołądkowej oraz przy zakażeniach rotawirusami. Osłabione nieprzyjemnymi dolegliwościami dziecko nie jest w stanie pić lub – co gorsza – wszelkie próby kończą się kolejną rundą wymiotów! Innym czynnikiem, który może prowadzić do odwodnienia, jest gorączka (zobacz: Jak zbić gorączkę). Dodatkowo dziecko, jak każdy człowiek, wydala wodę w sposób fizjologiczny – oddychając, sikając i pocąc się. Gdy w upalne dni pocenie jest obfite, a płyny nie są uzupełniane, szczególnie łatwo o odwodnienie.

Objawy odwodnienia u dziecka

Poważne kłopoty pojawiają się, gdy zawartość wody w organizmie spada poniżej poziomu, który jest potrzebny do właściwego funkcjonowania wszystkich narządów i tkanek, dodatkowo niedobór elektrolitów rozregulowuje pracę organizmu, w tym sporej części funkcji życiowych. Zakłócona zostaje równowaga wodno-elektrolitowa, a także praca organów wewnętrznych. Jednak do stwierdzenia, czy dziecko jest odwodnione, potrzebne są inne, bardziej widoczne sygnały! Jednym ze znaczących objawów jest utrata wagi, jednak wielu rodziców nie odnotowuje różnicy, gdyż nie prowadzi dokładnych, regularnych pomiarów. Najczęściej zatem rodzice mogą zauważyć u swojego malucha następujące objawy: apatię, osłabienie, wiotkość, rozdrażnienie, małą ilość moczu lub ciemne zabarwienie moczu, zapadnięte gałki oczne, wyostrzone rysy twarzy, wysuszone wargi, suchy język oraz suchą błonę śluzową jamy ustnej, zachrypnięty głos, brak łez podczas płaczu, niskie napięcie skóry (ściśnięta fałdka skóry bardzo powoli wraca na swoje miejsce), dodatkowo u niemowląt charakterystycznym objawem jest zapadnięte ciemiączko. Zaobserwowanie którejkolwiek z tych oznak powinno wzbudzić niepokój i natychmiastową reakcję rodzica! W zależności od tego, jakie symptomy obserwujemy, rozróżniamy trzy stopnie odwodnienia: lekki, umiarkowany, ciężki.

• lekkie odwodnienie: sucha błona śluzowa jamy ustnej, wzmożone pragnienie, utrata masy ciała: około 1%.

• umiarkowane odwodnienie: mała ilość moczu, ogólne osłabienie, przyspieszona akcja serca, wydłużony nawrót kapilarny, suchość w ustach, obniżona elastyczność skóry, ospałość, utrata masy ciała: około 4%.

• ciężkie odwodnienie: brak moczu, lepka, zimna skóra, przyspieszony oddech, spadek ciśnienia tętniczego krwi, wiotkość, ogólny, bardzo ciężki stan dziecka, utrata masy ciała: około 10%.

Jak nawodnić dziecko?

Pierwsze, co przychodzi do głowy to woda. I jest to bardzo dobry trop! Podawanie dziecku niewielkich ilości wody w krótkich odstępach czasu powinno zapobiec ewentualnemu odwodnieniu, również przy nieznacznym stopniu odwodnienia może przynieść oczekiwaną poprawę. Jeśli jednak brak jest efektów, konieczne będzie włączenie specjalnych preparatów tzw. doustnych płynów nawadniających, które zawierają glukozę, potas i sód. Bez większych problemów są one dostępne w aptekach bez recepty np. Orsalit w formie płynu lub saszetek do rozpuszczania. Podczas podawania DPN należy dokładnie przestrzegać zaleceń. Schemat uwzględnia dwie fazy: fazę intensywnego nawadniania (pierwsze 3-4 godziny) oraz fazę nawadniania podtrzymującego. Czasem zdarza się, że wszystkie domowe sposoby są zupełnie nieskuteczne w obliczu silnych objawów odwodnienia u dziecka. Wówczas, zamiast głowić się, w jaki sposób wmusić w maluszka kolejne mililitry płynu, trzeba jak najszybciej zawieść małego pacjenta do szpitala, gdzie zostanie on poddany dożylnemu nawadnianiu! Rodzice niemowlaków wręcz zobligowani są do niezwłocznego udania się do najbliższej placówki przy choćby najmniejszym podejrzeniu odwodnienia. U takich maluszków bowiem objawy odwodnienia postępują znacznie szybciej, a to stanowi realne zagrożenia dla ich życia. Dodajmy, ku przestrodze, że w tzw. krajach rozwijających się odwodnienie jest jedną z częstszych przyczyn śmierci u niemowląt i małych dzieci!

Nawadnianie na co dzień

Opisane powyżej sytuacje to przypadki odwodnienia, które następują na skutek określonych przyczyn np. choroby czy nadmiernego pocenia podczas upału. Wtedy też potrzebne są nadzwyczajne środki nawadniania młodego organizmu. Jednak na co dzień podawanie dziecku odpowiedniej ilości płynów jest równie ważne. W przypadku dzieci eksperci zalecają dzienne spożycie wody na poziomie przynajmniej 1,5 litra. Nie musi to być oczywiście tylko czysta woda, mogą to być herbatki, soczki (bez cukru!) lub zupy. Ważne, aby nie podawać dzieciom słodzonych, gazowanych napojów pełnych konserwantów, polepszaczy smaku i chemicznych barwników!

Wiele kampanii społecznych poświęconych jest zwiększaniu świadomości odnośnie do znaczenia wody dla prawidłowego funkcjonowania organizmu. Rodzice w szczególności powinni wziąć sobie do serca te nauki. Jeśli maluch już w dzieciństwie nabędzie dobry nawyk picia wody, zostanie on z nim już na całe życie! Ponadto rodzice muszą pamiętać, że odwodnienie to realny problem wymagający podejmowania zdecydowanych kroków!