Każdy, kto choć raz trzymał na rękach niemowlaka, wie, że jest to niezwykle krucha istota, z którą należy obchodzić się z wielką ostrożnością. Niestety rzeczywistość wygląda często inaczej, czego dowodem jest zespół dziecka potrząsanego (z ang. shaken baby syndrom, SBS), czyli zespół objawów, których przyczyną jest uraz mózgu na skutek potrząsania malcem. Najcięższe przypadki SBS dotyczą dzieci – ofiar przemocy domowej, jednak do urazu może dojść również podczas całkiem niewinnej zabawy lub spaceru!

Co to jest zespół dziecka potrząsanego?

Jako zespół dziecka potrząsanego (syndrom dziecka potrząsanego) rozumie się szereg objawów, spowodowanych uszkodzeniem mózgu i kręgosłupa. Bezpośrednią przyczyną tych uszkodzeń są urazy mózgu. Dochodzi do nich częściej, niż można byłoby się spodziewać, a to dlatego, że główka dziecka jest najbardziej podatną na urazy częścią jego ciała. Po pierwsze jest nieproporcjonalnie duża i ciężka w stosunku do reszty ciała. Po drugie nie ma ona stabilnego stelażu – szyjka maluszka jest dość wiotka, a mięśnie szyi i karku słabe. Po trzecie mózg dziecka jest bardziej miękki niż mózg osoby dorosłej, a znajdujące się w nim naczynia krwionośne są ekstremalnie delikatne i kruche. Gdy dziecko jest potrząsane z większą siłą, jego główka dość gwałtownie porusza się w przód i w tył, mózg zaś przemieszcza się (kolokwialnie mówiąc, obija się) wewnątrz czaszki, prowadzi to do rozerwania naczyń krwionośnych oraz uszkodzenia bądź zniszczenia komórek mózgowych. Najczęściej do urazów mózgu dochodzi u dzieci poniżej 2. roku życia, choć zdarzają się także przypadki SBS u dzieci nieco starszych do 5. roku życia. Zespół dziecka potrząsanego częściej dotyka chłopców.

Kiedy dochodzi do urazów mózgu u dziecka?

Badania dowodzą, że wystarczą zaledwie 4 sekundy, aby u intensywnie potrząsanego dziecka doszło do poważnych uszkodzeń mózgu! A kiedy najczęściej dochodzi do urazów tego delikatnego organu? Pierwsze, co przychodzi na myśl, to wszelkie rodzaje przemocy wobec maluszka, czyli intencjonalne krzywdzenie dziecka. Zresztą specjaliści często określają zespół dziecka potrząsanego jako formę maltretowania! Oprócz takich celowych zachowań trzeba wyróżnić także konkretne sytuacje, które prowadzą do SBS. Potrząsanie dziecka jest często praktykowaną metodą uspokojenia maluszka! U wielu rodziców płaczące dziecko wywołuje frustrację, która manifestuje się w postaci agresywnego potrząsania maluchem. I choć zwykle motywacją opiekuna nie jest zrobienie mu krzywdy, a jedynie wymuszenie na nim uspokojenia się, to skutek takiego zachowania może mieć poważne konsekwencje dla zdrowia malca! Do wystąpienia syndromu dziecka potrząsanego może dojść także podczas z pozoru niewinnych zabaw takich jak np. podrzucanie dziecka, bujanie go za ręce i nogi, huśtanie na kolanie, bieganie z maluszkiem na rękach lub w nosidełku, „agresywne” bujanie wózkiem!

Zespół dziecka potrząsanego – objawy

Niestety objawy zespołu dziecka potrząsanego nie są charakterystyczne, rzadko również pojawiają się widoczne ślady na ciele jak siniaki, zadrapania lub złamania, co znacząco utrudnia właściwe rozpoznanie przypadku. Co więcej, zakres objawów różni się w zależności od intensywności i czasu trwania potrząsania, czy też siły uderzenia. Trzeba także pamiętać, że objawy nie zawsze pojawiają się od razu! Najczęściej uraz mózgu skutkuje krwawieniem do mózgu, obrzękiem mózgu, krwiakiem podtwardówkowym lub krwotokiem w siatkówce. Symptomami towarzyszącymi są m.in. wymioty, drgawki, apatia, ospałość, drażliwość, zaburzenia widzenia oraz zaburzenia oddychania. U maluszków można zaobserwować również zmniejszenie apetytu, zaburzony odruch ssania i połykania.

Zespół dziecka potrząsanego – konsekwencje

Komplikacje zdrowotne związane z zespołem dziecka potrząsanego są bardzo poważne, na szczęście nie muszą wystąpić u każdego malucha! Ponad 50% jednorazowych incydentów potrząsania dzieckiem nie powoduje żadnych zmian! Inaczej jest w sytuacji, gdy doszło do jednorazowego, ale szczególnie agresywnego potrząsania niemowlakiem, a także w przypadku powtarzających się epizodów, wówczas ryzyko poważnych powikłań gwałtownie rośnie. Najczęstsze komplikacje to: upośledzenie wzroku lub ślepota, utrata słuchu, porażenie mózgowe, wodogłowie, padaczka, śpiączka, upośledzenie funkcji poznawczych, opóźnienie w rozwoju, problemy z mową i uczeniem się! Do powikłań fizycznych i rozwojowych należy również dodać stres psychiczny, który u dzieci wywołuje lękliwość, nieśmiałość, niechęć do kontaktów z rówieśnikami, bierność bądź – wręcz przeciwnie – nadpobudliwość psychoruchową, arogancję, złośliwość, agresywność. Niestety to nie wszystko! Zespół dziecka potrząsanego to także częsta przyczyna śmierci u niemowląt! Według statystyk umieralność maluchów z SBS szacuje się na 15-38%!

Zespół dziecka potrząsanego to skutek urazu mózgu wywołanego agresywnym potrząsaniem malucha, w trakcie którego jego główka bezwiednie porusza się w przód i w tył. Każda osoba, która ma kontakt z małym dzieckiem, musi pamiętać, że trzeba go traktować z delikatnością, chroniąc w pierwszej kolejności jego główkę! Malca nie można podrzucać ani poddawać zbyt dynamicznym ruchom, zaś główka zawsze musi być stabilnie podtrzymywana! Nierzadko syndrom dziecka potrząsanego jest wynikiem nieumiejętnych prób uspokojenia płaczącego niemowlaka, gdy zdesperowani rodzice energicznie nim potrząsają, licząc, że szybko uśnie. Dlatego też rodzice muszą mieć świadomość zagrożenia związanego z takim zachowaniem. Niemożność uciszenia malucha może być stresująca, zamiast jednak sięgać po kontrowersyjne i niebezpieczne rozwiązania, lepiej wyjść na kilka minut z pokoju, zostawiając płaczące dziecko pod opieką partnera. Te kilka minut może uchronić przed decyzją, z której konsekwencjami przyjdzie się mierzyć całe życie!