Odra to zakaźna choroba, która wieki temu dziesiątkowała całe miasta, na szczęście jej siła rażenia została niemal zupełnie zredukowana po wynalezieniu szczepionki, a o istnieniu odry prawie całkowicie zapominano. Niestety kilkanaście dni temu znów zrobiło się o niej głośno, gdy w paru polskich miastach odnotowano kilkanaście przypadków tej groźnej choroby. Czy stoimy w obliczu pandemii?

Odra i drogi transmisji wirusa

Odra jest chorobą zakaźną wieku dziecięcego, dochodzi do niej w wyniku zarażenia wirusem odry (Measles virus) należącym do rodziny paramyksowirusów. Dostaje się on do organizmu przez jamę nosowo-gardłową, przenoszony jest przez bezpośredni kontakt z płynami ustrojowymi chorego (m.in. wydzielina z jamy nosowo-gardłowej, mocz) lub drogą kropelkową. Na odrę zachorować mogą zarówno dzieci, jak i dorośli, jednakże u osób dorosłych jej przebieg jest cięższy (odra jest szczególnie niebezpieczna dla kobiet w ciąży, w wyniku choroby dziecko może przyjść na świat z niską masą urodzeniową, może dojść również do przedwczesnego porodu lub poronienia!). Najwyższy odsetek zarażeń wirusem odry notuje się u niemowląt przed pierwszym szczepieniem (od 6. do 12. miesiąca życia) oraz u dzieci do 15. roku życia, u których nie została podana dawka przypominająca.

Dlaczego odra jest tak groźna?

Charakterystyczny dla odry jest bardzo wysoki stopień zakaźności, szacuje się, że ponad 90% osób niezaszczepionych przeciw odrze, zachoruje w kontakcie z wirusem. Jeden zainfekowany jest w stanie zarazić 15-20 osób! Odra najbardziej zaraźliwa jest w okresie od pięciu dni przed pojawieniem się wysypki u chorego aż do czterech dni po jej wystąpieniu. Dodatkowo w przypadku odry mówi się o wysokim ryzyku bardzo groźnych powikłań, dotykają one około 30% chorych (zwłaszcza dzieci poniżej 5. roku życia oraz dorosłych powyżej 20. roku życia). Do najczęstszych powikłań odry należy: zapalenie płuc (będące efektem nadkażenia bakteryjnego), zapalenie ucha środkowego, zapalenie mięśnia sercowego, zapalenie mózgu oraz podostre stwardniające zapalenie mózgu, które może rozwinąć się po 7-10 latach po przebyciu odry. O tym, jak groźna jest to choroba, świadczy również wysoki wskaźnik śmiertelności (szczególnie w krajach biednych o niskim standardzie opieki medycznej), według danych WHO odra jest jedną z najczęstszych przyczyn śmierci u dzieci.

Odra: objawy

Okres inkubacji wirusa wynosi około 9-12 dni, dopiero po tym czasie pojawiają się pierwsze objawy choroby. Część symptomów odry ma charakter grypopodobny, należy do nich: gorączka (zobacz Jak zbić gorączkę), ból gardła i kaszel (najczęściej suchy) i katar. Ponadto do objawów zalicza się zaczerwienienie oczu, światłowstręt, występujące w jamie ustnej plamki Koplika (białe wykwity z czerwoną obwódką) oraz wysypkę. Warto podkreślić, że objawy uwidaczniają się stopniowo. Najpierw pojawia się niezbyt wysoka gorączka, zapalenie spojówek, światłowstręt, nieżyt nosa, zapalenie gardła i krtani, suchy kaszel. Nieco później można zaobserwować na błonie śluzowej policzków plamki Koplika. W kolejnej fazie choroby następuje pogorszenie stanu dziecka i znaczący wzrost temperatury ciała (nawet do 40st. C), są to zwiastuny pojawienia się wysypki. Pierwsze plamki widoczne są za uszami, następnie zmiany skórne zajmują również twarz, szyję, tułów, ręce oraz nogi. Wysypka w przebiegu odry jest bardzo specyficzna – gruboplamista, zlewająca się stopniowo w żywo czerwone plamy o nieregularnych kształtach z drobnymi grudkami. Z czasem plamki ciemnieją, stają się brunatne i zaczynają się złuszczać (wysypka znika w takiej kolejności, w jakiej się pojawiała). Po kilku dniach po pojawieniu się wysypki, gorączka ustępuje, dziecko stopniowo wraca do zdrowia, choć kaszel i katar nadal się utrzymują. U dzieci z osłabioną odpornością odra może mieć ostry przebieg z wysypką krwotoczną i drgawkami.

Odra: leczenie

Odra jest chorobą wirusową, dlatego leczenie objawowe to jedyny dostępny rodzaj terapii. Mało tego, znane nam leki przeciwwirusowe nie są skuteczne wobec wirusa odry, pozostaje więc stosowanie leków o działaniu przeciwgorączkowym i przeciwkaszlowym. Oprócz podawania leków w trakcie leczenia należy dbać o komfort chorego, ważny jest odpoczynek, chory powinien dużo leżeć najlepiej w ciemnym pokoju, dzięki czemu światłowstręt nie będzie tak dokuczliwy, należy także podawać dużą ilość płynów, aby uniknąć odwodnienia. Dodatkowo ważne jest częste wietrzenia pokoju, w którym przebywa zarażony.

Odra: szczepić czy nie szczepić?

Skuteczność szczepionki przeciw odrze jest bardzo wysoka, dzięki niej choroba ta niemal zupełnie została wyeliminowana z naszego życia. Co roku notowano jedynie pojedyncze przypadki, w skali kraju było ich zaledwie kilkadziesiąt. Warto podkreślić, że Polska jest krajem wolnym od rodzimej odry, więc odpowiedzialny za wszystkie przypadki zarażeń jest wirus przywleczony z zagranicy. Zresztą wśród osób, które w niedawnym czasie zachorowały na odrę (dotyczy to wszystkich ognisk epidemicznych w naszym kraju – na Mazowszu, na Lubelszczyźnie i na Pomorzu), byli zarówno obywatele Polski, jak i Ukrainy, wszyscy niezaszczepieni! Niestety w ostatnim czasie w siłę rośnie ruch tzw. antyszczepionkowców, którzy przekonują o szkodliwości wszelkich szczepień ochronnych. Każdego roku coraz większa grupa rodziców odmawia podania dziecku szczepionek, w tym także szczepionki przeciw odrze. Według Światowej Organizacji Zdrowia stan zaszczepienia danej populacji na poziomie przekraczającym 95% pozwala zachować tzw. odporność zbiorowiskową, która chroni także osoby niezaszczepione. Łatwo zauważyć, że antyszczepionkowa tendencja może zniweczyć wieloletni trud walki z tą groźną chorobą! A jak w Polsce aktualnie wygląda sytuacja ze szczepieniem przeciw odrze? Od połowy lat 70. szczepionka wpisana jest do obowiązkowego kalendarza szczepień ochronnych! Podaje się ją w postaci trójskładnikowej szczepionki MMR, czyli szczepionki przeciw odrze, śwince i różyczce. Pierwszą dawkę aplikuje się dzieciom około 13-14. miesiąca życia, zaś dawkę przypominającą w 10. roku życia (od 2019 roku dawka podtrzymująca będzie podawana w 6. roku życia). Szczepionka jest bardzo skuteczna (dwie dawki dają 99% skuteczności, ochrona utrzymuje się przez całe życie) i bezpieczna (badania dowiodły braku związku między szczepionką przeciw odrze a występowaniem autyzmu). Szczepić przeciw odrze mogą się również osoby dorosłe, które nie były szczepione w ogóle lub nie otrzymały dawki podtrzymującej (szczepionka powyżej 19. roku życia jest odpłatna). Warto pamiętać, że przebyta odra uodparnia na całe życie.

Na razie nikt, ani lekarze, ani Główny Inspektorat Sanitarny, ani minister zdrowia nie mówi o epidemii odry, jednak zwiększająca się z roku na rok liczba przypadków odry w naszym kraju, a także i w Europie, powinna zostać potraktowana jako sygnał ostrzegawczy. Szczególną ostrożność zaleca się osobom, które nie zostały zaszczepione przeciw odrze, a także rodzicom, którzy świadomie odmówili zaszczepienia swoich dzieci!

Zobacz również Czy szczepić dziecko na ospę.